Emailed Questions

1.) Makaayo o Makadaot ba sa nasud ang pagpamugos sa pipila ka Sugbuanon pag-awit sa Lupang Hinirang sa ilang kaugalingong pinulongan?

Para kanako, makadaot sa nasud ang gibuhat sa nahisgot nga pipila. Makasabot ko sa ilang gusto nga madunggan ilang singgit maila ang Binisaya sa tibuok nasud. Apan dili kini makaayo. Kini tungod magbahin-bahin na hinuon kita imbis na magkahiusa. Angayan nga usa ra ka linggwahe ang gamiton sa pagkanta gayod sa Lupang Hinirang.

Sa nilabay lang nga Manila Invitational Cup nga gi-apilan og upat ka nagkalaing-laing nasud nga gipasimo sa Pilipinas, ni-kampiyon kita. Didto nakit-an sa kalibutan nga nindot gayod ang pagkahiusa nato sa pagkanta sa Lupang Hinirang. Og kung kini ato pa gayong gubaon, tabla ra kita mipugong sa pagpalambo sa atong nasud. Dili man ingon mulambo na gayod kita kung Tagalog ang atong Lupang Hinirang. Apan kini makatabang na og dako sa pagsugod og kab-ot sa damgong paglambo gayod.

Mao magsugod nata ug paghiusa. Suportahan na nato ang kung unsay naandan. Kantahon nato ang Lupang Hinirang saTagalog.

2.) Unsay imong tan-aw sa lista ni Pigafetta sa pipila ka mga pung sa mga Sugbuanon nga iyang nadunggan niadtong 1521?
Nakatabang ba ni nimo sa pagtugkad sa sinugdanan sa Cebuano Language?

Sa akong nabantayan, kasagaran sa mga pung nga natala ni Pigafetta kay mga pung pud nga gipanggamit sa inadlaw-adlaw nga buluhaton sa mga Sugbuanong nakita ug nakaistorya ni Pigafetta. Klaro man kini tungod daghan sa mga pung kay bahain sa mga parte sa lawas, mga butang sa panimalay, ug mga makita o gikan sa kalikasan.

Wala kini nakapahibong kanako tungod kato ra pung mga butang magamit o makita ug mga taw na iyang mahimamat ang iyang mahibaw-an nga pung. Ang kato iyang mahibaw-an kay mao rapud ang maapil sa lista. Naka-impluwensya gayod ang kahimtang sa Sugbo, atong panahona, sa nakadetermina sa mga pung nga maapil og lista.

Makaingon gayod ako nga dako kaayo og tabang ang lista kanako. Nakahatag siya og mga bag-ong pulong nga powede nako magamit sa akong pagstorya ug pagsuwat sa Binisaya. Napalapdan pa gayod ang akong bokabolaryo. Apan dili lang kana. Tungod sa lista, mas nakahibaw ko sa sinugdanan sa atong pinulongan sa pagpakita sa pagtandi sa karaang Cebuano ug bag-ong Cebuano. Dili man gud tanang pung sa bag-ong Cebuano duol ra sa karaan. Naa pa gayoy uban nga walay pag-usab gikan sa karaan pagsulti.

3.) Angay pa bang ipadayon ang kampanya paghimo sa Cebuano nga national language? Ngano? Nganog dili?

Sa kahimtang karon sa atong nasud, dili na angayan ang pagpadayon sa kampanya sa paghimo sa Cebuano nga national language. Parihas ra ang akong baruganan sa pangutana ganiha kabahain sa Bisayang Lupang Hinirang.

Wala na nanginahanglan ang atong nasud ug dungag nga sakit sa ulo. Kung itandi kini sa ubang problema sa nasud bahain sa mga utang og bayrananan nato, gamay ra kini. Makaingon siguro ka nga mas naa pay laing mga isyu ang mas nanawag sa atong pagtagad nga dapat solbadon na.

Wala pud ko gaingon nga dili nalang nato ipasigarbo ang Binisaya. Ato gihapon kini ipalambo ug ipaila sa uban. Apan kutob ra dinha. Ilahon gihapon nato ang Filipino isip atong national language. Bisag usa ako ka mapasigarbohong Sugbuanon, mas nakasabot ako nga angyan kita magkahiusa ilabi na nga usa kita ka katag nga nasud. Ug kini masugdan nato ug kab-ot sa pag-ila og usa ra ka national language.

4.) Unsay imong tan-aw, nganong kasabot ug kamaong mosulti og Cebuano ang mga lalawigan gawas sa Sugbo?

Tan-aw nako nga kasabot ug kamong mosulti og Cebuano ang mga lalawigan gawas sa Sugbo tungkod kini ang native language sa mas daghang rehiyon ikompara sa Tagalog. Mas daghan ug mga lugar ang nakatagan sa Bisaya.

Sa karaang ug bisag sa karong panahona, ang Sugbo maoy gi-ilang "Queen City of the South". Siya ang sentro sa patigayon sa habagatang bahain sa nasud. Busa ang kadtong mga taga-Mindanaw ug mga kasikbit nga lalawigan, diri sa Sugbo nagpadagan sa ilang mga negosyo. Sa ilang pagpabilin ug pagpuyo diri, nakat-on sila sa native nga pinulungan - ang Binisaya. Unya sa ilang pagbiya diri nadala nila ang atong pinulongan. Usa pud kini sa rason ngano nanaghan ang kamao mag-Binisaya.

5.) Palihug hatagi ko sa Iningles sa mosunod nga mga pung nga Cebuano:
1. Buhilaman- natural resources/ a live plant
2. Nataran- background
3. Lapalapa- sole (foot)
4. Tangkugo- nape
5. Kalalim- comfort
6. Kasilinganan- neighborhood
7. Balangay- baranggay, community
8. Pakigbisog- struggle
9. Paningkamot- best effort, best shot
10. Tingusbawan- progess

Ugma sa Cebuano

Kahibalo man ta tanan nga gi-ila ang Latin isip usa ka patay nga pinulongan. Pero kahibalo ba mo ngano?

Namatay ang pinulongang Latin kay usa kini ka magarbosong pinulongan. Nga imbis ang usa ka linggwahe angay abli sa kausaban, wala kini nagpadungag o nagpakuha og mga pulong sa iyang bokabolaryo. Maayo gani dili ingon ani ang dilang Cebuano.

Nakabantay ko nga sa inadlaw-adaw nakong pakig-istorya sa akong pamilya, amiga o mga kaila, sak-sak sinagol ang akong Binisaya. Ang kargaduhang pamaagi sa pag-istorya sa mga tawo karon kay di na ang putling Bisaya tungod sa pag-apil sa mga pulong sa Iningglis o Tagalog. Pero okey ra ni nako. Kay kung dili man gayod modawat ug kausaban ang Bisaya sa panahon karon mabiyaan ug matay-an na ang paggamit ni ini. Kinahanglan abli sa pagbag-o ang usa ka linggwahe kung gusto ni mabuhi hangtod sa hangtod.

Og mao kini ang para nako ang dili malikayang kaugmaon sa Cebuano. Magpadayon ang pag-apil ug pagdawat sa mga pulong dili iya. Magpadayon ni siyang masagulan og laing sinultian nga naay posibilidad makalimtan ang orihinal nga Binisaya nga di na ma-abtan sa umaabot pa nga kaliwatan.

Usa kini ka subo nga kahimtang – ang hingpit unyang paghikalimot sa putling Bisaya. Kini maisip nga usa ka hagit sa umaabot nga henerasiyon. Naa karon nila ang responsibilidad nga hinumduman ug isipong bahandi ang orihinal na porma sa Cebuano. Sila ang paglaom nga dili mamatay ang nahisgotan nga linggwahe ug ang dili pagtugot nga hingpit mapapas ang orihinal nga Binisaya.

Angayan nato higugmaon ang kung unsay ato kay wala nay laing muhigugma ani kondili kita ra. Kung imo ni ilambigit sa Cebuano, kinahanglan pud nato kini higugmaon. Unya unsaon man nato pagpakita sa atong paghigugma ani?

Daghan man ang mga pamaagi. Usa na ani kay ang paggamit gayod sa tarong ug saktong Binisaya. Bahalang magsulti gihapon tag sak-sak sinagol Binisaya pero kahibalo ta sa unsay sakto. Mahimo pud nato ablihan ang atong panghuna-huna sa pagkat-on og mga lawom ug bag-ong pulong sa Cebuano.

Bisag unsa man ang pamaagi nga ang atong pilion, usa lang ang ato gayong kanunay hinumduman. Nga kita mapasigarbohong moangkon nga kita Bisaya ug ilabi na sa paglitok sa saktong Binisaya!

Cebuano ug Ako

Nakasuway na ba mo pagpanaw sa langyaw nga yuta?

Isip usa ka Bisaya dili malikayan nga makasulti ko sa akong pinulongan didto. Naa ni siyay mga bintaha ug dili bintaha. Ang klarong dili bintaha kay ang “language barrier” ug ang kinanindotan nga bintaha kay makasulti ko sa bisan unsa nga akong gusto unya walay mobadlong ug malain kanako. Apan mahimo pud kining usa ka dili bintaha ilabi na kung maghilom-hilom lang ang otro pung Bisaya nga susama ra ug dagway sa mga taga-didto sa langyaw nga yuta.

Pagkakataw-anan lage gayod sa akong kasinatian sa dilang Cebuano kadtong nangadto mi kuyog sa tibuok namong pamilya sa Hongkong. Lingaw unya hapsay ra pud ang among pagbisita didto apan may usa ka panghitabo nga dili gayod nako makalimtan.

Padulong na mi ato sa “International Airport” sa Hongkong sakay sa “service bus” sa maong “group tour”. Sa katapusang hotel nga among gihapit, nalangay mi ug maayo. Dugay nakasakay ang mga kaubang turistang Filipino sa bus. Dili lang sila yâyâ molihok apan wala pud sila nabalaka nga nakalangay na sila sa tanang tawo sulod sa bus.

Sa dihang gipasaka ang “strolling bag” sa usa ka batan-ong babaye, nga ka-ura ura ra siguro nako og edad, naungot ang tanang musaka na unta. Sa pagdahom nako nga mga Tagalog o Intsek tanan namong kasakay, nireklamo ko sa akong naandan nga kusug nga tingog gamit ang Binisaya. Ni-ingon ko nga, “Unsa man tawon ni sila oi! Kalangayan baya makalihok.” Sus, kay nilingkod man kaha na ang batan-ong babaye atbang nga bahin sa akong gilingkoran ug nitingog, “Ma! Layo pa ang airport? Mayta maka-abot pa ta sa atong flight.”

Hoy! Kauwaw gayod tawon nako ato. Wa na ko nitingog sa tibuok namong pagpanaw padung sa tugpahanan. Kuwang nalang butangan akong agtang ug dakong suwat nga “LOSER” ug tutukan kog minaldita atong batan-ong babaye. Nagkita pa gayod mi balik sa sulod sa tugpahanan sa dihang mi “check-in” mi. Grabeha lage niya makasulti ug Binisaya bahalag tsinita kaayo ug dagway. Nagduko-duko nalang ko sa kauwaw. Salamat nalang sa Ginoo kay wala mi gitupad o gidug-ol ug lingkoranan sa eroplano.

Maong kamo dinhang nangandoy o nagplanong moadto ug langyawng yuta, pagbantay-bantay mo sa inyong sinultian gihapon. Bahalang ma-Instik o ma-Americano na silag mga dagway. Kay dili gayod nato mahibaw-an kung makasabot ba sila sa atong pinulongan. Ug kung kinsa man tong babayhana akong gilibak, pasayloa nalang ko sa akong nasulti ug hinaot nga di naka langayan karon makalihok.

Akong Ngan

Bisdak Ko Bai! Kini ang ako dayong nahunahunaan sa paghimo ug ngalan para sa akong blog diri. Moangkon kong dili pa ako batikan nga bisayang dako apan kini ang akong gihandum na makab-ot sa dili madugay.

Nagdako ako nga daghan ug lingguwaheng nakat-onan – Bisaya, Tagalog ug Iningglis. Namat-han man nako ug kahayag ang Binisaya pero dili kini ang lingguwahe nga ako karong ikapasigarbo nga hanas ug maantigo. Sa eskuwelahan man gud Iningglis ang “medium of instruction” nga gigamit ug kung naa may laing gitugutan magamit kini ang national language kuno ang Filipino (Tagalog). Maong dili na ko matingala nga kanang duha ka lingguwahe ang akong napalapdan pag-ayo. Magamit ra man gud nako ang Bisaya kung walay klase, naa ra sa balay o kung inadlaw-adlaw lang nga panag-istorya

Maong naghinaot unta ako nga sa tabang sa klase nako ni Sir Leo Lastimosa, Speaking and Writing Cebuano, akong maangkon, kung dili man ang tanan, bisan katunga na lang sa ka-batid sa akong magtutudlo. Dili kini sa pagdayeg lang ni Sir Leo kon dili aron pud makab-ot nako ang laing damgo sama sa pagsulti ug pagsuwat sa eksaktong Binisaya. Kini ang hingpit kong pangandoy nga malabwan ang akong amahan nga mapasigarbohon sa iyang pagkamaayo sa pinulungang Bisaya.

Nagatoo ako nga makab-ot gayod nako pero nanginahanglan lang ug saktong panahon. Nagatoo pud ako nga ang akong hilig pagkakat-on ug lawom ug talagsa rang gamiton nga mga pulong o bokabolaryong Bisaya kay makatabang ug dako sa pagpapaspas sa pagkahanas nako sa akong namat-ang pinulongan.

Unya ang pagdugang nako sa pulong nga bai kay ang paghatag ug pagkapareho sa sikat nga “catchphrase” sa Sugbo. Alang kanako sa iyang presensiya mas nakahatag ug “impact” sa pangalan sa akong blog sa mga buot mobasa. Para pud nako usa ni ka paagi nga makuha ang ilang atensiyon.

Nanghinaot ako nga sa pagsuwat nako sa unang pagtala sa akong blog diri, sakto o igo ra ang akong nasuwat kabahin sa Bisaya. Dili pa man kini pang-newspaper ug kalidad pero maayo unta nga sa matag sumpay nako sa akong mga sunod nga blogs, maarang-arang hangtod nga makab-ot na nako ang akong mga gipangandoy.